پیش درآمد

به دنبال برگزاری اولين نشست انديشه‌هاي راهبردي در جمهوری اسلامی، که در تاريخ10 آذر ماه سال گذشته كه با موضوع «مباني، ويژگي‌ها و ابعاد الگوي اسلامي – ايراني پيشرفت» و به ميزباني رهبر معظم انقلاب برگزار شد، دومین نشست اندیشه‌های راهبردی در جمهوری اسلامی با محوریت موضوع عدالت، که حقیر نیز شرف حضور در آن را یافتم در تاریخ سه‌شنبه 27/2/1390 و با هم اندیشی و تبادل نظر رهبر معظم انقلاب و ده‌ها نفر از اندیشمندان، متفکران،استادان و محققان دانشگاهی و حوزوی برگزار شد. نظر به اهمیت این نشت علمی ونیز ضرورت تبیین مباحث مهم مطرح شده در این نشست و در پی تقاضای بسیاری از دوستان و همشهریان ارجمند بر آن شدم تا گزارش مختصری از آن تهیه و تقدیم نمایم.

1) اهداف نشست

 به طور کلی هدف اصلی نشست ایجاد محیط تضارب آزاد آرای تخصصی و راهبردی به منظور تبیین ابعاد و جنبه های نظری و عملی تحقق عدالت در کشور و کمک به ایجاد گفتمان علمی و کاربردی و تصمیم سازی نسبت به این موضوع عنوان شده است. بر این اساس كشف يك نظريه‌ى ناب اسلامى متقن و جمع‌بندى شده‌اى در باب عدالت هدف مبنایی این نشست مد نظر بود که در بیانات مقام معظم رهبری نیز تلویحاً بیان گردید.

 علاوه برآن از طرف دكتر واعظ‌زاده، دبیر محترم نشست - برخی اهداف دیگر نشست به قرار زیر عنوان شده است. منبع: http://farsi.khamenei.ir/others-note?id=12493) ).

- یکی از اهداف مهم نشست فوق تبیین و توصیف عدالت در شرایط حاضر می باشد. شهد عدالت، با اجرای درست آن در كام مردم می‌ریزد و این منوط به شناخت عدالت با همه گستردگی و جامعیت آن است. اما متأسفانه عدالت در جهان و جامعه ما بیشتر تك‌بعدی شناخته شده و لذا خود مفهومی مظلوم است. از این رو نشست با ارج‌گزاری به محققان این حوزه، در پی مهیاساختن فضایی علمی برای ارائه گوشه‌ای از اهم تحقیقات موجود بود. بدیهی است كمبود نظریه‌های اصیل و عمیق در حوزه‌های مختلف در ایران، ریشه در مسائل مزمن دارد و با برگزاری یك نشست ولو در حد مطلوب مرتفع نمی‌شود. اما این نشست با مقالات ارزنده‌اش، به‌سهم خود به تعمیق پژوهش‌های عدالت كمك نموده و ان‌شاءالله موجب انگیزش محققان برای انجام و ارائه كارهای بیشتر و ظاهرشدن طلیعه نظریه‌های اصیل در آینده خواهد شد

 -  كمك به هموار شدن مسیر اجرای عدالت در كشور. همگان می دانیم در طول 32 سال گذشته اقدامات عدالت‌گستر زیاد و كم‌نظیری در ایران انجام شده كه در جای خود باید به آن پرداخت. اما برای رسیدن به نصاب لازم عدالت در جمهوری اسلامی كارهای بسیار بیشتری باید انجام شود. اقداماتی با نیت و شعار عدالت در كشور انجام گرفته كه چون ناقص و تك بعدی بوده، در عمل به عدالت منتهی نشده یا پس از مدتی به ضد عدالت تبدیل شده و بر مشكلات افزوده است. برای پیشگیری از اقدامات و برنامه‌های ناقص، تك‌بعدی و طراحی برنامه‌های جامع عدالت‌گستر به مشورت و تصمیم‌سازی محققان عدالت‌شناس احتیاج است كه امیرالمؤمنین(ع) علما را نزد خداوند متعهد به اقامه عدالت دانسته‌اند.

- هدف دیگر نشست، كمك به تقویت گفتمان اصیل عدالت در جامعه بوده است، تا خواست اجتماعی برای اجرای عدالت و حساسیت عمومی نسبت به وجود بی‌عدالتی در كشور را كه خوشبختانه در جامعه ما همواره زیاد و آگاهانه بوده است، به‌دور از نظریه‌ها و شعارهای انحرافی و ناقص، از طریق معرفی شاخص‌ها و معیارهای علمی و ارزشی، غنی‌تر و دقیق‌تر نماید.

2) محور های نشست

 محور های اصلی نشست در کنار سایر مباحث ضروری به تشخیص اعضای نشست جهت بحث و تبادل نظر به شرح زیر عنوان شده است:

1- جایگاه عدالت اجتماعی در گفتمان انقلاب اسلامی

2- مفهوم ، مبانی و شاخص های اصلی عدالت اجتماعی از منظر انفلاب اسلامی

3- نقد نظریه های مطرح در حوزه عدالت اجتماعی

4- نسبت عدالت و پیشرفت

5- ارزیابی روشمند تحقق عدالت اجتماعی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و ارائه راهکارهای اساسی برای تحقق عدالت و لوازم و اقتضائات آن

6- عدالت در ابعاد گوناگون اعم از فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، قضایی و آموزشی

3) سیر تهیه و ارسال متن سخنرانی

اینجانب با کمال افتخار و خرسندی، و در پی فراخوان و دعوت‌نامه رسمی از طرف دبیرخانه نشست بر حسب تکلیف و وظیفه دینی و علمی خود، با دقت و وسواس تمام اقدام به تهیه و تدوین  دو متن سخنرانی تخصصی تحت عناوین مشروحه ذیل کرده و در موعد مقرر به دبیرخانه نشست ارسال کردم.

1- متن شماره 1: دورنمایی از وضعیت تبعیض و نابرابری‌های مکانی –  اجتماعی در مناطق روستایی ایران (ارائه برخی راهکارها، ابزارها و سیاست‌ها در جهت کاهش این نابرابری‌ها) 

2- متن شماره 2: تبیین اهمیت ‌، الزامات، زمینه ‌ها، موانع و محدودیت ‌های عدالت گستری در مناطق روستایی ایران.

دقیقاً یک هفته بعد از برگزاری دومین همایش الگوی ایرانی ـ اسلامی پیشرفت (http://www.iimd.ir/iimd/iimd) که در تاریخ 19 ارديبهشت سال جاری، به صورت يك روزه و در مركز همايش‌هاي صدا و سيما  برگزار و با سخنراني جناب آقای دکتر علي لاريجاني (رئيس مجلس شوراي اسلامي) همراه بود ـ (با افتخار اینجانب نیز تعداد 2 مقاله به همایش فوق فرستاده بودم و جزو 30 نفر ارائه دهنده‌گان مقاله در همایش فوق بودم) ـ از طرف دبیرخانه‌ي نشست تماس گرفتند و ضمن اعلام پذیرش متن سخنرانی تخصصی اینجانب یرای چاپ در مجموعه مقالات نشست و نیز دعوت رسمی برای شرکت در نشست فوق، اعلام داشتند که به احتمال قوی بنده نیز جزو سخنرانان اصلی نشست خواهم بود و لذا خواستند تا در اسرع وقت فایل پاورپوینت ارائه سخنرانی تخصصی نیز به دبیرخانه نشست ارسال شود. فایل پاورپوینت ارائه سخنرانی تخصصی به نحو مطلوب تهیه و به دبیرخانه نشست ارسال شد. متأسفانه در روز برگزاری نشست به علت ضیق وقت و طولانی شدن پرسش و پاسخ مقالات فرصت ارائه‌ي مقاله اینجانب از دست رفت.

4) توفیق گفتگوی رودرو با رهبر معظم انقلاب

حقیقتاً از این بابت که به علت ضیق وقت و طولانی شدن پرسش و پاسخ مقالات، فرصت ارائه‌ي سخنرانی اینجانب از دست رفت کمی دلخور شده بودم. با این وجود در طول برگزاری نشست که در حدود 4 ساعت نیز به طول انجامید، شادمان از توفیق زیارت مقام معظم رهبری و شرکت در یک نشست علمی با سطح بسیار بالا امیدوار بودم که در فرصت مناسب کلیت دیدگاه‌ها و نقطه نظرات خود را به سمع معظم‌له برسانم.

این فرصت برای هیچ کدام از دیگر شرکت کنندگان نشست بوجود نیامد. از شادمانی اینکه مقام معظم رهبری با دقت نظر، تمام متن سخنرانی اینجانب را مطالعه کرده و مهم‌تر این‌که ایشان با هوش و حافظه‌ي قوی خود، اسم بنده را نیز به یاد داشت، ذوق‌زده شده بودم. از اینکه خداوند بزرگ این توفیق را نصیب حقیر کرده بود که به خواست خود که همانا رساندن پیام دردمندی روستايیان و محرومان جامعه و به طور کلی آگاه کردن ایشان از جمع بندی نتایج تحقیقاتم در خصوص زمینه‌ها و موانع عدالت گستری در کشور بود رسیده بودم، در پوست خود نمی‌گنجیدم.

5) حاشیه‌ها و مشاهدات

در ادامه؛ مشاهدات و برخی از نکات بسیار مهمی که در طول نشست توجهم را به خود جلب کرد و واقعاً برایم آموزنده بود را،  به دور از هرگونه حب و بغضی به صورت مختصر و روایت وار تقدیم عزیزان می کنم.

- بر اساس برنامه از قبل اعلام شده، نشست دقیقاً در زمان مقرر شروع گردید و در موعد مقرر نیز به پایان رسید. مقام معظم رهبری حدود 5 دقیقه قبل از شروع جلسه تشریف فرما شدند و با دستور ایشان جلسه شروع شد. می توانم با قاطعیت اذعان کنم شاید این اولین باری است که می‌دیدم یک نشست علمی به موقع شروع و به موقع هم به پایان برسد. لذا اصل قائل بودن به نظم و شروع به موقع جلسات که خود معیار بسیار مهمی در همه جانبه بودن تکامل شخصیتی انسان‌هاست، در این جلسه که در اصل با مدیریت و میزبانی مقام معظم رهبری انجام می شد بسیار برجسته و درس آموز بود.

- جلسه نشست کلاً چهار ساعت به طول انجامید (13-9). در واقع نشست به جز 15 دقیقه استراحت بین سخنرانی‌های بخش اول و دوم به مدت 4 ساعت ادامه داشت. مقام معظم رهبری در طول این مدت شاداب و با طراوت خاصی مباحث را دنبال می‌کردند. شخصاً تجربه شرکت در بیش از 40 همایش و یا کنفرانس داخل و خارج از کشور را دارم. در هیچ کدام از همایش‌های فوق ندیده‌ام که ريیس نشست این قدر با وقار و متانت و با صبر و حوصله و همراه با دقت و اشتیاق تمام به مباحث مطرح شده گوش فرا دهد. بی‌گمان این‌ها نشانه‌های خردمندان است. خداوند تبارک و تعالی در آیه‌ي شریفه 18 از سوره مبارکه زمرکسانی را که سخن را استماع می‌کنند و آنگاه از بهترین آن پیروی می‌کنند را کسانی می‌داند که خداوند آن‌ها را هدایت کرده است و اینان‌ را در زمره خردمندان‌ می داند.

فَبَشِّر عِبادیِ الَّذینَ یَستَمِعُونَ القَولَ فَیَتَّبِعُونَ اَحسَنَهُ اُولئِکَ الَّّذینَ هَدیهُمُ اللهُ و اُولئِکَ هُم اُولُوالاَلباب) . قرآن کریم، سوره زمر، آیه 18.)

بندگانم را بشات ده! همان کسانی را که سخن را استماع می‌کنند و آنگاه از بهترین آن پیروی می‌کنند. اینان‌اند که‌ خداوند هدایتشان کرده است و اینان‌اند که خردمندان‌اند.

به گمان من، که اطمینان دارم واقعیت هم همین است و می‌شد این موضوع را در سکنات و سلوک ایشان با شرکت کنندگان نشست نیز دریافت، دقت‌نظر و اشتیاق مقام معظم رهبری به هم‌اندیشی و تبادل نظر با اندیشمندان، متفکران، استادان و محققان دانشگاهی و حوزوی پیرامون مقوله عدالت به عنوان یکی از کلیدی‌ترین موضوعات مطرح در مبانی نظری نظام و ضرورت کاربست عملی آن در جامعه، اصلاً تصنعی نبود و از صمیم قلب دریافتم که این مسئله آشکارا حکایت از عزم راسخ و اراده‌ي مصمم ایشان به کاربست عملی عدالت در جامعه دارد. این احساس شیرین برای بنده نیز لذتی وصف ناپذیر داشت که حقیقتاً از توصیف آن عاجزم.

6) گریزی بر گزیده‌ای از بیانات رهبر معظم انقلاب در نشست

 ایشان در بیانات بسیار مهم و حکیمانه‌ای که در نشست فرمودند بارها به اهمیت، ضرورت ها، و به ویژه عزم جدی نظام بر اجرای کامل عدالت در کشور اشاره داشتند. در ادامه به برخی نکات کلیدی فرمایشات ایشان که خود گواهی است براین مدعا و از نظر اینجانب به مثابه سنگ تمام و فتح باب بسیار بجایی در پیاده کردن آرمان عدالت گستری در کشور می باشد اشاره می کنم.

 مقام معظم رهبری کارهای انجام شده برای تحقق عدالت اجتماعی را در سه دهه اخیر خوب ارزیابی کردند اما افزودند: "وضع فعلی، مطلقاً راضی کننده نیست چرا که نظام اسلامی به دنبال اجرای حداکثر عدالت و تحقق کامل عدالت به مفهوم یک ارزش مطلق و همگانی است".

از نظر اینجانب طرح علنی نارضایتی ایشان از وضع فعلی اجرای سياست های عدالت گستری در کشور شجاعانه و واقع گرایانه است. هر انسان منصف و سلیم النفسی اقرار خواهد کرد که ایشان به انحاء مختلف و به ویژه در سالیان اخیر همواره یکی از دغدغه‌های همیشگی خود را مبحث بسیار مهم عدالت‌گستری در جامعه بیان کرده و آن را به همگان و به‌ویژه به مسئولین کشور گوشزد نموده‌اند. هنگام ادای لفظ «وضع فعلی، مطلقاً راضی کننده نیست»، خود از نزدیک نظاره گر رخسار مبارکشان بودم. ضمن اینکه می‌شد نشانه‌های تصمیم قاطع ایشان از در انداختن طرحی نو در اجرای حداکثر عدالت و تحقق کامل عدالت در جامعه را مشاهده کرد، نوعی مظلومیت را نیز می‌شد در رخسار مبارکشان مشاهده نمود. موضوعی که آشکارا حکایت از گلایه مندی از کسانی که سال ها سکان تصمیم گیری، تصمیم سازی و اجرای امور کشور را بر عهده داشته‌اند و گلایه مندی از اهمال و فرصت سوزی هایی که در این مقوله داشته اند.

ایشان در ادامه در این زمینه بیان داشتند که، بايستى به روش‌ها و راهكارهاى جديد و مؤثر دست پيدا كنيم. بايد بدانيم شيوه‌هاى كاربردى عدالت چه چيزهائى است؛ ایشان فرمودن: باید زمان آزمون و خطا را سپرى شده بدانيم. در اين سى سال، در موارد زيادى كارمان عبارت بود از آزمون و خطا؛ و اینکه ما در اداره جامعه و بویژه اجرای عدالت روش‌ها و رويكردهاى گوناگونى را به کار برده‌ایم. ديگر صلاح نيست ما اينجور عمل كنيم. بايد بنشينيم روش‌هاى متقن و مبتنى بر تعاريف متقن را پيدا كنيم، تشخيص بدهيم، روى آنها مستقر شويم و حركت كنيم. اشاره بجا و درست رهبر فرزانه انقلاب هم راستا با دیدگاه اکثر صاحب نظران توسعه و از قضا از جمله دقیقاً منطبق با مباحثی بود که بنده در مقاله‌ي خود به آن اشاره داشته‌ام نیز می باشد.

7) سخن آخر

بر اين اساس چالش اساسي جايگزين کردن الگوی توسعه جدید با الگوی توسعه متعارف حاكم مي‌باشد. از این رو تهیه و تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، به نحوی که این الگو متناسب با مقتضیات و شرایط محیطی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کشور و صد البته مبتنی بر مبانی دین مبین اسلام و آرمان‌های انقلاب اسلامی باشد، ضرورت قطعی یافته است.

با کنکاش در آثار و اندیشه های تابناک حضرت امام خميني (ره) نیز در می یابیم که ایشان يكي از اهداف انقلاب اسلامي ايران را ايجاد قسط و عدل،‌ بسط عدالت فردي و اجتماعي،‌‌ جلوگيري از ظلم و جور،‌‌ ايجاد حكومت قانون و اجراي قوانين بر معيار قسط و عدل مي‌دانند و نجات مستضعفان و محرومان از زير يوغ ستمگران و از بين بردن فقر و شكاف‌‌هاي طبقاتي را تحقق عدالت و وصول مستضعفان به حقوق حقه خويش تلقي مي‌كنند. از رهنمود‌هاي رهبر معظم انقلاب اسلامی نيز چنین مستفاد می شود که هدف نظام مقدس جمهوری اسلامی، تحقق عدالت فراگير اجتماعي،‌ سياسي و اقتصادي است. عدالتي كه خود را در جلوه و چهره عزت،‌ استقلال،‌ اقتدار اسلامي،‌ رفاه اسلامي و حداكثر بهره‌برداري از ظرفيت‌‌ها و فرصت‌‌هاي زندگي مادي و معنوي نشان مي‌دهد و با اين ديدگاه است كه ظرفيت‌‌هاي بي‌نهايت انساني،‌ چه مادي و چه معنوي شكوفا مي‌شود و زمينه‌هاي رشد و تعالي انسان را فراهم و اهداف بلند توسعه و تعالي اسلامي به صورت هم‌زمان و سازگار تحقق می‌یابد

خوشبختانه رهبر فرزانه انقلاب با دوراندیشی و بسیار هوشمندانه با ابلاغ سند نهايي چشم‌انداز ۲۰ ساله  جمهوري اسلامي  ايران  به سران  سه قوه و رييس  مجمع  تشخيص  مصلحت  نظام، افق روشن ايران را در ۱۴۰۴ هجري  شمسي  ترسيم  كردند.

بر اساس  اين سند راهبردي، ايران  كشوري  توسعه يافته با جايگاه  اول اقتصادي، علمي و فناوري در سطح  منطقه، با هويت اسلامي و انقلابي، الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و مؤثر در روابط بين‌الملل  خواهدبود.

بر این اساس و به عنوان یک اقدام بایسته و شایسته تقدیر و در راستای اهداف مشخص شده در سند راهبردی چشم‌انداز ۲۰ ساله‌ي جمهوري اسلامي ايران و با امعان نظر رهبر فرزانه انقلاب‌ هم‌اینک تهیه و تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، در دستور کار قرار گرفته است.

تا کنون چندین همایش پیرامون کم و کیف الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت برگزار شده است و با پیشنهاد مقام معظم رهبری مرکزی نیز کارهای ستادی موضوع فوق را راهبری می‌کند. اقدامات ابتکاری رهبر فرزانه انقلاب و از جمله برگزاری اولین و دومین نشست اندیشه‌های راهبردی در جمهوری اسلامی در محضر ایشان، فرصت مغتنمی برای صاحب نظران جهت طرح مهمترین مباحث مرتبط با موضوع عدالت در جمهوری اسلامی ایران را فراهم آورد.

اینجانب که تاکنون در چندین همایش و نشست مرتبط با آرمان فوق فعالانه مشارکت داشته‌ام و بویژه توفیق حضور در دومین نشست اندیشه‌های راهبردی جمهوری اسلامی در محضر معظم‌له را به دست آوردم، بر خود می‌بالم و خداوند بزرگ را سپاسگزارم که در راستای رسالت علمی و تعهدی که در قبال جامعه خود داشته‌ام قدمی هر چند ناچیز بر داشته‌ام. بویژه بر خود می‌بالم، ندای رهبر معظم انقلاب را در فراخوان و دعوت به تشریک مساعی همه صاحب‌نظران مرتبط جهت هم‌اندیشی و تبادل نظر برای رسیدن به یک چارچوب متقن الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت با افتخار لبیک گفته و بدین وسیله با ایشان به عنوان ولی امر و سکان دار هدایت نظام، پیمانی مجدد می‌بندم تا همچون گذشته مصمم در راستای اعتلا و کارآمدتر نمودن نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران که با تمام وجود به آن علاقمند بوده و عشق می‌ورزم، بر حسب ضرورت و ادای تکلیف و با اشارت ایشان در عرصه‌های مختلف از هیچ کوششی فروگذار نباشم. 

در پایان برای مقام معظم رهبری طول عمر پر برکت، همراه با عزتمندی از خداوند منان خواهان و خواستارم.