(( ولا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتا بل احیاءٌ عند ربهم یرزقون *فرحین بما ءاتهم الله من فضله و یستبشرون الذین لم یلحقوا بهم من خلفهم الّا خوف علیهم ولا هم یحزنون * یستبشرون بنعمه من الله و فضل و اَنّ الله لا یضیع اجر المؤمنین )) .

سوره آل عمران آیات 169 تا 171

ترجمه آیات

" ای پیامبر هرگز گمان مبر آنهایی که در راه خدا کشته شده اند ، مردگانند بلکه آنها زنده اند و نزد پروردگارشان روزی داده می شوند * آنها به خاطر نعمت های فراوانی که خداوند از فضل خود به ایشان بخشیده است خوشحالند و به خاطر کسانی که هنوز به آنها ملحق نشده اند ( مجاهدان و شهیدان آینده) خوش وقتند (زیرا مقامات برجسته آنها را در جهان می بینند و می دانند  ) که نه ترسی بر آنهاست و نه غمی خواهند داشت * و از نعمت خدا و فضل او ( نسبت به خودشان نیز ) مسرورند و (می بینند که)  خداوند پاداش مؤمنان را ضایع نمی کند (نه پاداش شهیدان و نه پاداش مجاهدانی که شهید نشده اند) .         

شأن نزول

بعد از وقوع جنگ احد و کشته شدن جمعی از مسلمانان عده ای از افراد سست ایمان نشستند و بر دوستان و بستگان خود که در جنگ کشته شده بودند ، تأسف می خوردند که چرا آنها مردند و نابود شدند .مخصوصأ وقتی به نعمتی می رسیدند و جای آنها را خالی می دیدند ، بیشتر ناراحت می شدند و با خود  می گفتند : ما این چنین در ناز و نعمتیم امّا برادران و فرزندان ما در قبرها خوابیده اند و دستشان از همه جا کوتاه است .

اینگونه افکار و سخنان علاوه بر اینکه نادرست بود ، در تضعیف روحیه بازماندگان هم بی اثر نبود . آیات فوق علاوه بر اینکه خط بطلان بر اینگونه افکار می کشد نعمات و کمالات شهیدان را یاد آور می شود که :

1- هر مردن و کشته شدنی ارزشمند نسیت ، کشته شدن آنگاه ارزش دارد که در راه خدا باشد و به این کمالات دست یابند .(الذین قتلوا فی سبیل الله . . .)  2- شهیدان در دین خدا ثابت قدم بودند و تا آخر عمر در راه خدا بودند نه در راه غیر خدا و طاغوت به عبارت دیگر شهیدان عاقبت به خیر شدند . (قتلوا فی سبیل الله . . .)    

3- شهیدان نمرده اند بلکه زنده اند و منظور ار حیات و زندگی همان زندگی برزخ است که ارواح در عالم پس از مرگ دارند نه زندگی جسمانی و مادی .

گرچه زندگی برزخی اختصاصی به شهیدان ندارد ولی از آنجا که حیات شهیدان فوق العاده عالی و آمیخته با انواع نعمت های معنوی است تنها از آنها نام برده شده است . آنها به قدری غرق در مواهب حیات معنوی هستند که گویا زندگی سایر برزخیان در مقابل آنها چیزی نیست . ( بل احیاءٌ . . . )

4-شهیدان در نزد پروردگار خود هستند

منظور از نزد پروردگار یکی از دو مورد زیر است :

الف) شهدا در مقامی هستند که فقط خداوند به آنها می تواند نفع یا ضرر برساند نه هیچ کس دیگری و مراد از نزد خدا مکان و نزدیکی نیست زیرا مکان و نزدیکی و قرب و بعد مسافت از صفات اجسام است و بر خداوند محال است .

ب) نزد خداوند یعنی خداوند می داند که آنها زنده اند چون خداوند از حیات آنها خبر دارد و مردم بی خبرند بنابراین فرموده است : ((زنده در نزد خداوند هستند))

5- شهیدان در آن دنیا هم متنعّمند و هم رزق و روزی خود را از خداوند می گیرند . ( یرزقون )

6- شهیدان از اینکه کشته شده اند ، نه تنها ناراحت نیستند بلکه شاد و خوشحالند . ( فرحین )

7- شهیدان بهره مند و سرشار از فضل الهی هستند . (فرحین بما ءاتهم الله من فضله . . . )

8-  شهیدان از همرزمان خود دل نمی کنند و از حال و هوای آنان آگاهی دارند و آینده خوب آنها را بشارت می دهد . (یستبشرون بالذین لم یلحقوا بهم من خلفهم . . . )

9- شهیدان دور هم جمعند و متفرق زندگی نمی کنند ، جمله ( لم یلحقوا بهم  )

دلالت بر این دارد که همرزمان شهدا پس از شهادت به آنها ملحق می شوند . بنابراین شهیدان بصورت متفرق زندگی نمی کنند بلکه شهیدان سراسر تاریخ به یکدیگر می پیوندند .

10- شهیدان در امنیت کامل هستند . کلمه " خوف " نکره است و بعد از کلمه نفی آمده ، دلالت بر نبود هیچ گونه ترس و دلهره دارد یعنی امنیت کامل .( لا خوف علیهم )

11- شهیدان از آنچه که از دست داده اند اندوه نمی خورند . (لا هم یحزنون)

12- شهیدان مأجورند و عملشان ضایع نمی شود .( اَنّ الله لا یضیع اجر المؤمنین )

13- شهیدان ، مصداق مؤمنان حقیقی اند. اینکه خداوند به جای" اجر المؤمنین"  نفرموده " اجر الشهدا " معلوم می شود که شهیدان همان مؤمنان واقعی اند .

نکته ها و درسها

1- از اینکه خداوند در آیات قبل همه مؤمنان را مخاطب قرار می دهد ولی در این آیه تنها خطابش را متوجه پیامبر کرده ( لا تحسبن به صیغه مفرد آمده نه جمع) می تواند اشاره به این معنا باشد که مضمون این آیات ( حیات شهیدان پس از شهادت) فراتر از درک مردمان است و تنها در خور فهم پیامبر است .

2- تصور نابودی و خسارت برای شهیدان ،تفکری غلط و انحرافی است (لا تحسبن الذین قتلوا )

3- شهادت باختن و از دست دادن نیست بلکه یافتن و بدست آوردن است .

4- با توجه به معنای " ربهم"  در " بل احیاءٌ عند ربهم " ( که خداوند مربی و تربیت کننده شهیدان است ) معلوم می شود که شهادت زمینه ای برای بهره مندی از تربیت خاص الهی است .

5- نفی ترس و اندوه مستلزم نفی فنا پذیری است چرا که از اسباب ترس آفرین و اندوه فنا پذیری و نابودی است ، پس شهیدان دارای حیات جاودان هستند .

6- حالات روحی مثل شادمانی ،ترس ،اندوه و ... در عالم برزخ برای انسان وجود دارد .

7- ایمان شرط ضایع نشدن پاداش عمل است و اینکه خداوند پاداش عملکرد مؤمنان را تضمین کرده است . ( اَنّ الله لا یضیع اجر المؤمنین)

8- حقیقت انسان فراتر از جسم اوست . با توجه به اینکه جسم شهیدان در دنیاست و برخوردار از روزی و حیات نیست معلوم می شود حقیقت آدمی چیزی فراتر از جسم اوست .

9- شادی شهدا به الطاف الهی است نه عملکرد خودشان و الطاف الهی را تفضل می دانند نه پاداش خون خود .