نقش حوزه های علمیه در دین مداری حوزه تمدنی کازرون، لزومِ باز تعریف ارتباطات مردم با روحانیت

مطالعه ی حوزه ی تمدنی کازرون، با مشخصات تعریف شده در طول و عرضِ جغرافیایی چند هزار ساله، نشان می دهد که ساکنان آن، حتی قبل از طلوع خورشیدِ اسلام در سرزمین حاصل خیز این منطقه بزرگ، دارای گرایش های «دین گرایانه» بوده و همین اصل به عنوان عاملی اساسی، ارتباط بین مردم و بزرگان دینی را ناگزیر نموده و موجب تاسیسِ مراکزی جهت تربیت عالمان دین شناس در بخش های مختلف این حوزه گردیده است. با توجه به این پيشينه ی مشخصِ تاریخی و از طرفی تحولات به وجود آمده در مقولات ترویج علوم دینی و تمزیجِ دین و سیاست در دوره های اخیر، موارد زیر مورد اشاره قرار می گیرند.

1- بر اساس بررسی های به عمل آمده، تعلیمِ علوم، اعم از دینی، غریبه و‌ جدیده، در حوزه ی تمدنی جنوبِ كشور به ویژه کازرون، طی قرن های متمادی بر عهده ی علمای پرورش یافته در مکاتب دینی بوده و اين «مکتب خانه ها» در ابعاد «تعلیم» و «تربیتِ» شاگردانِ خود معمولا نقش مدارس، حوزه های علمیه و دانشگاه های امروزی را ایفا می نموده اند. اگرچه تحولات شتابان علوم، موجب گرایش بخش زیادی از مردم به علم آموزی گردیده، در عین حال اما تربیت یافته گان آن مکاتب، در سطح كشوري، معمولا سرآمدان دنیای خود در گرایش های مختلف هنری، شعر، فلسفه، طبابت، ستاره شناسی و... بوده اند به گونه ای که بخشي از نظریاتِ پایه ای علوم جدید، بر مبنای یافته های دانشمندان همان مکاتب استوار گردیده است.

۲- علم گرایی و هنرنمایی مردمان ساکن در حوزه ی تمدنی کازرون، حتی قبل از ورود اسلام نیز بارها مورد تاکید و تاييد قرار گرفته و «بی شابور» و کتیبه های تا الان کشف شده ی آن تنها بخش اندکی از تاریخ نهفته در مناطق مختلف آن محسوب می شود؛ در عین حال عزیمت کاشفانه ی سلمان فارسی (کازرونی) به سمت مدینه النبی و حضور عاشقانه و عالمانه ی ایشان در خاندان رسول اعظم، موجب جلب توجه مسلمین و خاندان نبوت به این منطقه از ایران بزرگ و از طرفی گرایش ساکنان این حوزه به اسلام حیات بخش گردید و همین امر در کنار اتصال سرزمینی مناطق کازرون (جزیره ی بحرین) به جزیرة العربِ آن روز، عاملی برای پذیرش سریع ترِ اسلام و ولایت مداری مردمان این منطقه گردیده است.

۳- گشت و گذار در حوزه ی سرزمینی کازرونِ بعد از اسلام نشان دهنده ی آثاری متعدد از عالمانی است که سال ها کرسی علم آموزی و عالم پروری را در این منطقه بزرگ عهده دار بوده اند ضمن آن که در همان ایام حوزه های علمیه ای با سبک و سیاق ويژه، در بخش هایی مانند خشت، دریس، مرکز کازرون و... فعالیت داشته که طالبان علوم را از سایر مناطق ایران پذیرش و مورد تعلیم قرار می داده اند .

۴- علاوه بر حوزه های علمی، مساجد از دیگر مراکزی بوده که در آن ها تعلیمات دینی رواج داشته و در همین رابطه وجود ده ها مسجد بزرگ و کوچک، مانندِ مسجد چهل ستون در خرابه های باقی مانده از دریسِ قدیم و...، و دفن عده ای از شیوخ و‌ مدرسین این مکاتب در کنار مراکز یاد شده دلیلی بر این مساله می باشد.

۵- بزرگان دینیِ کازرون علاوه بر وظیفه ی تعلیم و تربیت علوم دینی، سوادآموزی و...، همچنین تکیه گاهی برای ساکنان این مناطق در حل و فصل مشکلات جامعه و محله های خود بوده و به دلیلِ همین حضورِ پر رنگ، نفوذِ چشم گیری در میان اقشار مختلف اجتماع، حاکمان و متنفذین کشوری و لشکری داشته اند به گونه ای که حتي برای بخش عمده اي از اقدامات و فعالیت ها، از نام گزاری فرزندان گرفته تا مقابله با متجاوزین خارجی، تلاش گردیده تا از فتاوا و نقطه نظریات آنان استفاده شود . 

۶- حوزه ی علمیه جدید کازرون با برخورداري از تاریخچه ی چند‌صد‌ساله در تربیت هزاران طالب علوم اسلامیِ دختر و پسر و تامین نیازهای دینی و‌ معنوی منطقه، نقش به سزایی در «دین گرایی» و «ولایت مداری» ساکنان اين مناطق داشته به گونه اي كه علاوه بر رفع بخشي از دغدغه هاي ديني و فرهنگي مساجد و مدارس دولتي، همچنين در افزايش اطلاعات سياسي و اجتماعي ساكنان بخش ها و روستاهاي مربوطه نيز فعاليت داشته است .

٧- شهرستان كازرون با ٢٩٦ روستاي داراي سكنه و ٢٧٠ هزار نفر جمعيت، كه ٢٣٢ روستا بين ٥٠ تا ٥ هزار نفر در آن ها زندگي مي كنند، داراي ١٧٨ باب مسجد و ٩٢ امام زاده (جمعا ٢٧٠ مركز مذهبي) و ده ها حسينيه، زينبيه و گلزار شهدا و یک مرکز زیارتی کشوری (امام زاده سید حسین«ع») بوده که طی بررسی های به عمل آمده تنها تعداد اندکی طلبه و عالم دینی به صورت ثابت در این مناطق به اقامه نماز های جماعات و ارشاد مردم مشغول بوده که البته از این تعداد نیز ۷ نفرشان دارای حکم امامت جمعه هستند و متاسفانه بیش از ۸۰ درصد از اماکن یاد شده تنها به صورت مقطعی و در ایامی مانند ماه های محرم و رمضان از حضور طلاب بهره مند می شوند .

۸- عدم حضور و استقرار روحانیون در مراکز پر تعداد مذهبی و دینی ذکر شده در حالی است كه شهرستان کازرون از يك حوزه علميه، با پیشینه ی سيصد ساله برخوردار از ٥٠ حجره (اتاق)، ١٠ مَدرَس و ١٥٠ طلبه و چندین استاد و شعبه ی دوم این حوزه در بخش قائمیه (مخصوصِ برادران) و همچنین حوزه علمیه مکتب الزهرا (در ساختمان جدیدالتاسیس)، با بیش از یک صد نفر (ویژه خواهران) در حال حاضر زیر نظر مرکز مدیریت قم، مشغول ارایه ی دروس سطح بوده و تا به حال نزدیک به هزار نفر نیز پس از فراگیری دروس پایه به دیگر مراکز دینی و حوزوی مهاجرت، فارغ التحصیل و یا اشتغال به تدریس در دانشگاه ها و سطوح عالی حوزه های علمیه بوده و هستند .

منطقه ي سرزميني كازرون طي قرون متمادي در موارد مختلف سياسي، فرهنگي، اجتماعي، ولايت مداري، انقلابي و دفاع از ارزش هاي ملي و ديني، داراي «پیش گامی» های قابل توجهی بوده که در همین زمینه البته برخورداری از مراکز تربیتیِ طلابِ علوم اسلامی در دو‌ سطح «خواهران» و «برادران» آن هم از سنین نوجوانی و بهره برداری از این مجموعه ی فرهیخته در سطح منطقه ای، استانی و‌ کشوری، علاوه بر رفع بخشی از نیازهای معنوی ساکنین شهرستان، همچنین در تامین احتیاجات فکری، دنیوی و اُخرویِ سایر هم استانی ها و هم وطنانمان، در پهنه ی کشوری نیز تاثیر قابل توجهی به دنبال داشته است. با توجه به موارد فوق الذکر از این یادداشت، مطالب زیر مورد اشاره قرار می گیرند .

۱- آموختن و ‌آموزاندن علوم دینی و مهاجرت طالبان دین مبین اسلام از منطقه ی تمدنی کازرون ، دارای تاریخچه ای ۱۴۰۰ ساله بوده به گونه ای که با قاطعیت می توان ادعا نمود اولین طلبه ی علوم دینی که از سرزمین‌ ایران بزرگ به منزل گاهِ وحی مهاجرت و مستقیما در کنار پیامبر اکرم (ص) و‌ بدون هرگونه واسطه ای موفق به طی دوره های مختلف علوم انسانی و وحیانی گردید همانا جناب روزبه کازرونی، یا همان سلمان فارسی بوده که نه تنها موفق به کسب اعتماد شخص پیامبر(ص) و امیرالمومنین علی(ع) گردید، بلکه افتخارِ قرار گرفتن در ردیف صحابه بزرگ و اولین و آخرین عضو غیر عرب در خانواده اهل البیت(ع ) را نیز از آنِ خود نمود و همین امر تا اندازه ای موجب گرایش بیش تر ساکنان ایران زمین، به ویژه کازرونی ها، به سمتِ فراگیری علوم دینی طی قرن های متمادی گردیده است .

۲- اگر چه علی رغم بررسی های صورت گرفته متاسفانه اما تاریخچه ی مدون و مکتوبی از نحوه ی تدریس و شاگرد پروری حوزه های دینی و چگونگی تدریس علوم اسلامی در منطقه ی سرزمینی کازرون به دست نیامد، لکن پراکنده گی مقابر بزرگان علم، ادب، شعر، عرفان، فلسفه و دیگر علوم در نقاط مختلف شهرستان و از طرفی انتساب خانوادگیِ عده ای از دانشمندان و شاعران معروف هم چون سعدی و حافظ و... به کازرون و نهایتا ذکر نام تعدادی از دانشمندان این منطقه در کتب تاریخ نگاران داخلی و خارجی و... موجب گردیده پیشینه ی حوزه های دینی و تاثیر آن بر دین مداری مردم این نواحی ، بیش از پیش مورد تایید و تاکید قرار گیرد .

۳- پيوستگي و همراهي متقابل كازروني ها و جامعه ي روحانيان ديني و مذهبی طي قرن هاي متمادي امری ریشه دار بوده و اختصاصي به دوران پيروزي شكوه مند انقلاب اسلامي نداشته گر چه استقرار نظام ولايي و ديني در راس حاكميت ملي ايرانيان بزرگ، قطعا نقش به سزايي در تقويت اين پيوندها بر جاي گذاشته است و بر همين اساس خدمات متقابل «حوزه هاي ديني» و «مجامع مردمي» از طرفي موجب بسط فرهنگ ولايت مداري در نگاه و عمل مردم و از سويي باعث گرايش عده ي بيش تري از جوانان اصيل از خانواده هاي ساكن در اين ناحيه ي سرزميني به سمت فراگیری علوم اسلامی گرديده است.

۴- هم نوایی روحانیت با مردم و‌ حضور مستقیم آنان در غم ها و شادی ها و مشارکتشان در حل مشکلات فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی و زندگی در کنار طبقات متوسط به پایین جامعه، یکی از علل اصلی نفوذ آنان در دل های مومنین و حتی بعضا افراد بی تفاوت نسبت به‌ عالمان دینی بوده و طبیعی است علی رغم تلاش های مخربی که توسط عده ای از دشمنان و البته اقدامات تعدادِ محدودی از روحانی نمایان جهت ایجاد خدشه در این روابط تاریخی صورت گرفته، اما همچنان این اعتماد متقابل به عنوان گنجینه ای ارزشمند، منطقه ی تمدنی کازرون را «ولایت مدار» و « دین دار » نگه داشته است .

۵- پیش رفت و توسعه علوم طبیعی و انسانی و از طرفی گسترش دنیای «نرم افزاری» جدید در کنار  مجموعه ی سخت افزارهای تبلیغی قدیم، مانند منابر وعظ و... ، موجب افزایش انتظارات روز افزونی نسبت به محصلین علوم دینی و طلاب حوزه های علمیه گردیده و بر همین اساس پرسش های نسل جدید نیز همگام با این حرکت شتابان، رنگ و بوی تازه ای به خود گرفته و بالاجبار باعث گرایش دروس حوزه به سوی نیازمندی های پیش آمده شده و البته نیازمند نگاه عمیق تر مدیران این گونه مدارس در تربیت نسل جدیدی از عالمان پاسخ گو خواهد بود .

۶- واقعیت آن است که «غیر وابسته» بودن حوزه های علمیه به «دولت‌های» مستقر در کشور، ضمن آن که موجب «استقلال» طلاب و عالمان دینی از اقدامات مدیران جامعه گردیده اما مشکلات متعددی نیز برای آنان در زمینه ی تامین امور معیشتی، مسکن، ازدواج و تحصیل فرزندان و... را نیز به وجود آورده است. البته این «نا وابستگی» به دولت ها، منافاتی با وابستگی آنان به «حاکمیت» اسلامی نداشته و بر همین اساس است که «ولایت مداری» به عنوان حلقه اتصال مردم و علما، موجب قِوام بیش از پیش نظام اسلامی و  تقویت پایه های حکومت اسلامی در داخل و خارج از کشور گردیده است .

۷- علی رغم عدمِ حضور اکثریت طلاب و عالمان دینی منطقه ی کازرون و کشور در ترکیب رسمی دولت های منتخب، در عین حال به دلیل اِعمال قوانین اسلامی و اشراف مراجع و ولایت فقیه بر اقدامات، ادارات و امور اجرایی، نقش طلاب و دانش آموخته گان حوزه ها در تحکیم پایه های حکومتی غیرقابل انکار بوده و بدیهی است هم مدیران ارشد مدارس علمیه و هم اساتید و طالبان علمی ، بایستی مسئولیت خود در این امور را پذیرفته و همگام با آن، اقدامات مورد نظر را صورت دهند .

۸- همان گونه که در بندهای قبلی از یادداشت هم اشاره شد، سه مدرسه ی ویژه ی تربیت طلاب در شهرستان، علاوه بر تربیت صدها عالم دینی و اعزام آنان به دیگر حوزه ها و مناطق، در حال حاضر نیز افزون بر ۳۰۰ نفر طلبه در پایه های ۹ گانه ی مرسوم حوزوی را تحت آموزش داشته و بر اساس محاسبه ی عادی نیز ، تمام روستاها و مراکز مذهبی موجود در حوزه ی جغرافیایی کازرون ، بایستی از مبلغان بومی و آموزش دیده بهره مند باشند لکن علی رغم هزینه های مادی و معنوی به عمل آمده برای تربیت این مجموعه ی زنده و پویا ، با کمال تاسف بیش از ۸۰ درصد از مناطق شهری و روستایی و مراکز دینی و مذهبی از نعمت اقامه نمازهای جماعت و اجرای برنامه های مستمرّ اعتقادی و فرهنگی محروم هستند که در همین زمینه پیشنهادهای زیر ارایه می گردند:

الف)- خانواده های محترم، به ویژه مومنین و متدینین شهرستان، توجه داشته باشند که دنیای امروز تشنه ی معارف دینی و اعتقادی و آماده برای پذیرش احکام الهی در داخل و خارج از کشور بوده و طبیعی است که توجیه و تربیتِ حداقل یکی از فرزندان دختر و یا پسر و اعزام آن ها به حوزه های علمیه جهت تحصیل و نهایتا خودسازی و‌ تعلیم اصول دینی به دیگران را در اولویت قرار دهند و از این طریق باقیات صالحاتی را برای خود و دودمانشان بر جای گذارند.

ب)- همان گونه که تاکید شد، هزینه های مدارس علمیه، از مرحله ی ساختمان سازی تا تربیت و اعزام طلاب برای تبلیغ و...، عمدتا از کمک های مردمی و سهمین مبارکی تامین می شود که خیرین و مومنین از اموال خود برای این امور اختصاص می دهند که در همین ارتباط از کسانی که برایشان امکان پذیر است، با هدف گسترش امور دینی و‌ مذهبی و تامین هزینه های مربوطه ، امکانات مورد نظر را تخصیص و فراهم فرمایند .

ج)- مسئولین محترم حوزه های علمیه شهرستان بایستی توجه داشته باشند که جوانان و نوجوانان طلبه و امکانات موجود ، به عنوان امانتی الهی و مردمی در اختیارشان قرار گرفته و رسم امانت داری اقتضا می کند که علاوه بر آموزش و تربیت حداکثری طلاب دینی ، همچنین انتظاراتِ مردم مومن و متدین کازرون ، به ویژه بخش ها و روستاهای اطراف را ، با اعزام و استقرار برنامه ریزی شده بر آورده نمایند .

د)- بخش عمده ای از طلاب بومی کازرونی پس از طی مراحل اولیه دروس حوزوی به قم یا سایر مدارس علمی کشور عزیمت نموده و معمولا از بازگشت به موطنشان خودداری می نمایند که در همین رابطه ضمن توصیه ی اکید به این عزیزان در عمل به آیه قرآن در « وَ مَا كاَنَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنفِرُواْ كَافَّةً  فَلَوْ لَا نَفَرَ مِن كلُ‏ِّ فِرْقَةٍ مِّنهُْمْ طَائفَةٌ لِّيَتَفَقَّهُواْ فىِ الدِّينِ وَ لِيُنذِرُواْ قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُواْ إِلَيهِْمْ لَعَلَّهُمْ يحَْذَرُونَ »، همچنین از مسئولین فرهنگی، همچون سازمان تبلیغات، اداره ارشاد و... و مدیران حوزوی شهرستان نیز درخواست می شود زمینه های لازم برای دعوت، اعزام و استفاده از این بزرگان را در مناطق مختلف کازرون فراهم نمایند.

اگر چه پرداختن به امور طلاب و حوزه های علمیه در منطقه ی تمدنی کازرون نیازمند مباحث بیش تر و تحقیق افزون تری است در عین حال اما به همین مقدار بسنده نموده و امید است ان شااله طی ماه ها و سال های آینده شاهد حضور گسترده تر ، برنامه ریزی های دقیق تر و خدمت گزاری به مردم مومن ، معتقد و ولایت مدار شهرستان و تربیت سربازان حضرت ولی عصر ( عج ) در آستانه ی ظهور آن منجی عزیز و دردانه ی فاطمی باشیم . ان شاءالله