تغذیه، فرآیندی است که طی آن غذا تهیه، تأمین و وارد بدن شده و پس از عمل متابولیسم روی آن، مورد استفاده سلول‌ها قرار می‌گیرد. سوءتغذیه عبارت است از به هم خوردن تعادل بین ورود مواد مغذی به بدن و مصرف مواد مغذی در بدن و مواد غذایی به هر ماده جامد یا مایعی که بتواند نیازهای غذایی بدن را مرتفع کند، اطلاق می‌شود.

نقش مواد غذایی در بدن.

نقش مواد غذایی در بدن را می‌توان به سه مورد زیر تقسیم کرد:

1 تولید انرژی: برای انجام فعالیت‌های حیاتی دستگاه‌های گوناگون بدن مانند: قلب، ریه، دستگاه گوارش و عضلات و تأمین انرژی لازم برای انجام کارهای روزانه، قندها و چربی‌ها از عمده‌ترین گروه‌های تأمین‌کننده انرژی هستند.

2 تولید مواد: سبب رشد، ترمیم و بازسازی بافت‌های بدن می‌شود. پروتئین‌ها مهم‌ترین گروه مواد غذایی مورد استفاده برای ماده سازی هستند.

3 انجام واکنش‌های شیمیایی: ازجمله وظایف ویتامین‌ها و ترکیبات معدنی، انجام واکنش‌های شیمیایی است و کمبود آن‌ها عامل بروز بیماری‌های گوناگون می‌شود.

تغذیه نقش مهمی در سلامت انسان  و میزان یادگیری او دارد. و انرژی مورد نیاز بدن را تامین می کند.لذا میبایستی به تغذیه کودکان و نوجوانان توجه ویژه ای شود. تغذیه ی مناسب دانش‌آموزان نیز به‌دلیل شرایط سنی، تحرک و فعالیت بدنی آن‌ها و درس خواندن و انجام تکالیف مدرسه می‌تواند نقش بسیار مهمی بر اعصاب و روان آنها داشته باشد. اختلالات تغذیه ای منجر به مشکلات جسمی  ، اختلالات رشدی و اختلالات یادگیری، افت تحصیلی ، ضعف تمرکز و توجه به مفاهیم درسی، و بی علاقگی به درس و مدرسه  در کودکان  می شود . البته تغذیه  مادر در دوران بارداری و شیردهی هم تاثیر بسیار مهمی بر میزان هوش، استعداد و قدرت یادگیری فرزندان دارد که نباید آن را از نظر دور داشت.

براساس نظر متخصصان، بهترین راه برای افزایش قدرت یادگیری، خوردن صبحانه‌ای کافی و مناسب است. صبحانه، انرژی اولیه برای عملکرد مغز را تأمین می‌کند و دردانش‌آموزان موجب افزایش قدرت یادگیری، تمرکز و تقویت حافظه شده و قدرت حل مسائل را بالا می‌برد. رشد و نمو و قدرت یادگیری کودکان تا حد زیادی به خوردن صبحانه وابسته است. برخی از دانش آموزان بدون خوردن صبحانه به مدرسه می آیند.این کودکان  دچار افت قند و ضعف عمومی بدن، کاهش فعالیتهای فکری، ضعف حافظه می شوند. تغذیه مناسب و متنوع در میزان قدرت یادگیری دانش‌آموزان موثر است و بر رشد تحصیلی آنان،تاثیر خواهد گذاشت

عمده‌ترین مشکلات تغذیه‌ای کشور، سوءتغذیه ناشی از کمی دریافت پروتئین و انرژی (PEM), کمبود ید، کمبود آهن و کم‌خونی ناشی از آن است. کمبود ویتامین A و سایر کمبودها شامل کمبود ویتامین‌های گروه B مثل ویتامین B2 و کمبود ویتامین D نیز در کودکان گزارش شده است.

دلایل عدم مصرف صبحانه از سوی دانش آموز:

1 - خوردن شام سنگین در شب قبل .

2 - دیر خوابیدن ودیر بیدار شدن ار خواب و کسالت صبح گاهی .

3 - وقت نداشتن برای خوردن صبحانه قبل از رفتن به مدرسه .

4 - بی توجهی والدین نسبت به مصرف صبحانه .

عوارض گرسنگی صبحگاهی در دانش آموزان

الف - علائم جسمی

شامل : دل درد ؛سر درد به علت کاهش قند خون ، سر گیجه ، تهوع و استفراغ ، خستگی عصبانیت وخواب آلودگی ضعف و کاهش مقاومت بدن در برابر میکروب ها و ویروس ها

ب - علائم روحی و روانی

شامل : اضطراب؛ افسردگی ؛ عصبانیت ؛عدم تمر کز به درس حواس پرتی در کلاس عدم توجه به محرکهای محیطی

گروههای اصلی غذایی

1-گروه نان و غلات:شامل غلات کامل ( گندم، جو ، جودوسر، ارزن)، برنج، و انواع ماکارونی( لازانیا، رشته فرنگی، رشته پلویی و رشته آشی) است. این گروه ،کربوهیدرات و فیبرهمچنین و املاحی چون آهن و پروتئین مورد نیار بدن ما را تامین می کند.

2-گروه سبزی ها:شامل بسیاری ازسبزیهای متنوع از جمله سبزیهای سبزرنگ ( مثل سبزی خوردن) ، صیفی جات و سبزیهای نشاسته ای ( مثل باقالا) است .

3-گروه میوه ها: شامل انواع و اقسام میوه هایی است که شما با آن آشنا هستید . این گروه تأمین کننده فیبرو ویتامین است

 4-گروه گوشت و تخم مرغ ،حبوبات و مغزها

5-گروه شیر و  لبنیات:شامل شیر، ماست و پنیر است بهترین منبع تامین کننده کلسیم هستند و تامین کننده پروتئین ویتامینB12 , A , B2 می باشند.

تاثیر کمبود ویتامین ها برقدرت یادگیری

کمبود ید نیز بر یادگیری، افزایش مهارتهای فکری و ذهنی اثر غیرقابل تردیدی دارد.خوردن مواد پروتئینی در طول روز ووعده‌های ناهار و شام, موجب عملکرد بهتر مغز می‌شود. خوردن آب و مایعات فراوان در طول روز, موجب شادابی و افزایش قدرت یادگیری می‌شود. کمبود شدید پروتئین موجب بروز عوارض فراوان می شود از جمله : خستگی ، بی حالی و سستی می باشد.

کمبود ویتامین B12 می تواند موجب کم خونی،احساس ضعف،افسردگی،کاهش حافظه،کاهش وزن،اختلالات روحی، اختلال در سیستم خونسازی بدن،اختلال در مغر و سیستم عصبی  و... شود.
مواد معدنی مانند:ید ، منیزیم ، آهن بر سیستم عصبی بسیار موثرند.تاثیر ید بر سیستم عصبی به قدری شدید است که چنانچه مادر در دوران بارداری کمبود ید داشته باشد نوزاد با عقب افتادگی ذهنی متولد می شود!
کمبود آهن چون باعث کم خونی می شود و خون لازم به سلولهای عصبی نمی رسد در نتیجه ایجاد خستگی ، بی حالی ، ضعف حافظه ، کاهش قدرت  یادگیری و عصبانیت و بی اشتهایی می کند.

کمبود ویتامین c  علاوه بر مشکلات جسمی، علائمی شامل افسردگی، خستگی بیش از حد، بروز ناگهانی رفتارهای عصبی و هیجانات زیاد را بروز می دهد. مصرف غذاهای  این ویتامین هم در افزایش فعالیتهای مغزی و هم در رفع کم خوابی وکاهش اضطراب بسیار موثر است.

کمبود ویتامین  B1علائمی از قبیل افسردگی، بداخلافی، کاهش حافظه و تمركز و همچنین احساس خستگی ظاهر می شود.

کمبود ویتامین B3 یا نیاسین منجر به علائم جسمی و روحی می شود که مهمترین آنها زوال عقل بوده و حتی کمبود آن به مرگ نیز می انجامد. علائم عصبی ناشی از کمبود آن شامل کاهش حافظه، آشفتگی‌های روحی، افسردگی و اضطراب می باشد.

ویتامین B5 یا اسید پانتوتنیک به هنگام کمبود دریافت، علائم روحی شامل بی‌خوابی، خستگی شدید، افسردگی و جنون در فرد دیده می شود.

ویتامین B6 نیز از جمله ویتامین های بسیار مهم در متابولیسم مواد پروتئینی است و دراثر کمبود آن علائم جنون و افسردگی ایجاد می گردد.

اسید فولیک برای تولید و فعالیت مناسب سلول های خونی و عصبی  ضروری است. لذا در هنگام کمبود دریافت علائم خستگی مزمن، پریشانی، بی‌خوابی، فراموشی و گیجی بروز می نماید.

ویتامین B12 نیز برای خون سازی و تشکیل و فعالیت مناسب سلول های عصبی لازم است. این ویتامین صرفا در غذاهای حیوانی یافت شده و در کمبود آن علائمی شامل رفتارهای روانی، جنون، کاهش حافظه، هذیان گویی و وضعیت روحی بیمارگونه ظاهر می شود.

بیوتین یا ویتامین H از جمله ویتامین هایی است که در تمام مواد غذایی یافت می شود و در صورتی که غذای افراد بطور عمدی کمبود داشته باشد، علائم کمبود شامل بی‌حالی شدید، افسردگی و پرخوابی ظاهر می شود.

کمبود روی کافی در برنامه ی غذایی منجر به کم شدن تمرکز و ضعف حافظه ی کوتاه مدت شده وبهتر است مواد غذایی حاوی روی مثل غذاهای دریایی، ماهی ها، حبوبات، غلات و نان ها سبوس دار بیش تر مصرف شوند.

*دبیر زیست شناسی آموزش و پرورش