قبل ازهرچیز باید به علل حواس پرتی دانش آموزان پرداخت تابتوانیم به دنبال راه های افزایش دقت آنها باشیم.

بیشتر دانش آموزان با آن که با دقت و تمرکز سر کلاس درس حاضر می شوند، اما در موقع تدریس معلم پس از چند دقیقه حواسشان کاملاً پرت می شود و زمانی هم که به خود می آیند چند دقیقه ای از وقت کلاس گذشته است، درحالی که آنها ذهن خود را با افکار پراکنده مشغول کرده بودند. حتماً شما هم دانش آ موزانی را دیده اید که فقط سر کلاس به درس گوش فرا می دهند و در خانه بسیار کم مطالعه می کنند. برعکس آن ها کسانی هم هستند که ساعت ها در منزل مطالعه می کنند ولی همواره از نمره کم خود می نالند. بنابراین می بینیم که زمان مطالعه مهم نیست بلکه زمان مطالعه مفید و تمرکزی که برآن دارند اهمیت دارد.

حواس‌پرتي دانش‌آموزان، سه منشاء دارد:

الف- حواس‌پرتي دروني و ذهني؛ مانند:

1- مشغله‌ي ذهني دانش‌آموز؛ شامل مواردي از قبيل: درد، رنج، غم و غصّه

2 -اضطراب و نگراني دانش‌آموز

3 -گرسنگي و تشنگي

4 -ترس، خشم و شادي

5 - بيماري‌هاي گوناگون

6 - بي‌علاقگي به موضوع درسي

7-  فشارهاي رواني

8 - ناراحتي‌هاي جسمي و روحي مادر در قبل، هنگام و بعد از زايمان (که تأثير مستقيمي بر دقّت فرزند دارد.)

 ب- بي دقتي و حواس پرتي بيروني و محيطي؛ مانند:

1- سردي و گرمي هواي کلاس درس

2- نور شديد و نور ضعيف

3- صداهاي ناهنجار و گيج کننده

4- روشن بودن رسانه‌هاي صوتي و تصويري و ...

 ج- گاهي برخي حوادث و اتّفاقات، فضاي رواني فرد را دچار اختلال مي‏کند؛ مانند:

1- در برخي موارد، دانش‌آموز احساس مي‌کند نياز ندارد يک موضوع خاص را ياد بگيرد و همين، باعث عدم تمرکز او نسبت به آن موضوع مي‌شود.

2- کمبود محبّت و نشاط در خانواده

3- احساس نا امني

4- توقّعات بيش از ظرفيّت کودک

5- مقايسه‌ي کودک و نوجوان با ساير هم‌سالان خود

البته در این میان روش تدریس معلم هر چقدر خوب و جذاب باشد، نمی توان کاملاً اطمینان حاصل کرد که دانش آموز در تمام مدت تدریس برروی صحبت های معلم تمرکز داشته است. بنابراین در این مواقع معلمان می توانند از چند روش استفاده کنند. از آن جا که مدت زمان تمرکز بچه ها به تناسب سن آنها متفاوت است. برخی مواقعی دانش آموزان به میزان نسبتاً کمی می توانند روی صحبت های معلم متمرکز شوند. بنابراین معلم نباید تمرکز طولانی روی درس را از دانش آموز خود انتظار داشته باشد. بلکه باید سعی کند درس را با ریتم و آهنگ یکنواخت ارائه نکند.

به عبارتی دیگر گاهی با لحن جدی، گاهی مهربان و آرام و گاهی استوار سخن بگوید. معلمان هنگام تدریس برای این که از تمرکز داشتن دانش آموزان خود مطمئن باشند باید به چهره یکایک آنها نگاه کنند. ضمن آن که با چشم و صورت کلاس را دور زدن هم می توان میزان تمرکز دانش آموزان را سنجید. گاهی نیز با طرح سؤالی این میزان سنجیده می شود.

    سؤال های معمولی و ساده راه مؤثر و در عین حال نامحسوسی برای برگرداندن توجه دانش آموزان به کلاس است. ضمن آن که معلمان توجه داشته باشند که در هنگام تدریس تند و تند در کلاس قدم نزند و به طور مداوم دست و سر خود را حرکت ندهند. زیرا این حرکات اضافی باعث بر هم زدن تمرکز دانش آموزان می شود. علاوه بر این آنها سعی کنند جملات خود را آرام و با زبان گویا و ساده بیان کنند و حتی الامکان با لهجه خاصی صحبت نکنند. هنگام تدریس نیز تمام مدت جلوی در کلاس نایستید چرا که در آن صورت سایر نقاط کلاس به منطقه تحت کنترل دانش آموزان تبدیل می شود. بنابراین بهتر است در تمامی نقاط کلاس حضور پیدا کنند. با این روش نظارت خود را برهمه کلاس اعمال خواهند کرد.

    برای ایستادن در جلوی کلاس هم بهتر است یکی از گوشه ها را انتخاب کنند. چون با این روش می توان همه کلاس را زیر نظر گرفت. قبل از شروع تدریس به دانش آموزان بگویید که در پایان درس امروز چند سؤال پرسیده می شود و به هر کس که پاسخ صحیحی دهد امتیازی تعلق می گیرد. از این طریق تمرکز دانش آموز روی درس بیشتر خواهد شد. معلمان قبل از ورود به کلاس خود را در آیینه ببینند تا ظاهری آراسته و منظم در کلاس درس داشته باشند.

      دانش آموز نیز از کوچکترین ابهامی که در فهم درس می بیند، باید با شهامت از معلم بخواهد که مطلب را دوباره تکرار کند، از سؤال کردن هم نهراسد. شاید همان نکته، نکته کلیدی درس باشد. از خنده بچه ها هم هراسی به خود راه ندهد. برای این که شنونده فعالی باشد. حتماً از درس یادداشت برداری کند حتی اگر نیازی به این کار نبیند. در یادداشت برداشتن هم، تمامی جمله معلم را ننویسد چون که با نوشتن همه جمله از شنیدن و درک جملات بعدی معلم بازمی ماند.

 مطالعه اجمالی قبل از کلاس و اطلاعات پیش از حضور در کلاس در تمرکز دانش آموز نقش مهمی ایفا می کند. این کار نه با هدف صحبت کردن و خودنمایی بیشتر بلکه برای ایجاد یک نوع کنجکاوی و علاقه مندی و تمرکز حواس به کار گرفته می شود.

برخي راه‌هاي افزايش دقّت و تمرکز حواس در دانش‌آموزان

1- تهيّه ليست‌ و يادداشت‌ کردن کارها و تکاليف مربوطه که توسّط معلّم ارائه مي‌شود.

2- خستگي زياد موجب عدم تمرکز است؛ بنابراين کمي استراحت لازم است.

3- از روانشناس و مشاور کمک بخواهيد.

4- زماني که دانش‌آموز دقّت مي‌کند، او را تشويق نماييد و پاداش دهيد.

5- معلّم بايد جهت افزايش دقّت کودکان، از مطرح کردن مطالب تکراري خودداري نموده و موضوع را عوض کند و از روش ديگري کمک بگيرد.

6- نحوه‌ي نشستن دانش‌آموز در کلاس درس، بر تمرکز وي موثّر است؛ بنابراين مراقب باشيد که دانش‌آموز در هنگام ارائه‌ي درس و ... سرش را به حالت خوابيده روي ميز نگذارد و صاف و درست بنشيند.

7- اگر مطالب به‌صورت شعر و يا ريتميک باشد، موجب تقويت دقّت دانش‌آموزان مي‌شود.

8- نظم داشتن در امور تحصيلي، بر تمرکز حواس مي‌افزايد. کودکاني که بي‌نظم هستند، دقّت کم‌تري هم دارند.

9- به دانش‌آموز کم‌دقّت، مسئوليّت داده و او را در کارهاي گروهي شرکت دهيد تا بدين وسيله، برخي مطالب را از دوستان خود فرا بگيرد.

10- اعتماد به نفس دانش آموز را با تشويق کردن افزايش دهيد.

11- خواب و غذاي کافي در افزايش تمرکز حواس، تأثير فراواني دارد؛ بنابراين دانش‌آموزانِ خواب‌آلود و يا گرسنه و حتّي تشنه، کم‌تر به درس توجّه مي‌کنند.

12- سعي کنيد اضطراب و افسردگي دانش‌آموزان را از بين برده و روحيه‌ي آنان را تقويت نماييد؛ زيرا استرس و افسردگي بر يادگيري، اثر منفي مي‌گذارد.

13- ورزش و بازي، موجب افزايش دقّت کودکان مي‌شود.

14- اگر مطالبي که تدريس مي‌شوند، همراه با تصوير باشند، بر ميزان يادگيري دانش‌آموزان تأثير بيش‌تري خواهند داشت.

15- معلّم بايد در دانش‌آموزان، ايجاد انگيزه کند. زيرا نداشتن انگيزه، از علل بي‌دقّتي است.

16- خنده باعث آرامش و نيز تمرکز حواس مي‌شود و باعث مي‌شود که دانش‌آموزان، سريع‌تر ياد بگيرند و بيش‌تر دقّت نمايند.

17- نوشتن با قلم، طبيعي‌تر و بهتر از تايپ کردن است؛ بنابراين در تکاليفي که به دانش‌آموز داده مي‌شود، اين موضوع را حتماً رعايت کنيد.

18- تصوّرات منفي و خيال‌پردازي‌ها، ميزان دقّت کودکان و نوجوانان را کاهش مي‌دهد.

19- معلّم با طرح سؤال‌هاي مختلف، بر قدرت تفکّر و افزايش دقّت دانش‌آموزان، نقش بسزايي خواهد داشت.

20- از دانش‌آموزان بخواهيد در هنگام خواندن مطالب، زير آن خط بکشند و يا انگشت خود را زير کلمات بگذارند و شمرده شمرده بخوانند.

21- علاقه داشتن نسبت به يادگيري يک مطلب، سبب افزايش تمرکز مي‌شود.

تمرینات پیشنهادی

*تعدادی مهره های رنگی تهیه کرده وابتدا مهره ها را روی میز بریزید تا کودک بی دقت به آنها نگاه کند چند مهره را کم و یا زیاد کنید و از کودک بخواهید که به شما بگویید چه تغییری رخ داده است؟

*از دانش آموز بخواهید تصاویر ناقص را کامل کند.

*به دانش آموز دو تصویر مشابه( که فقط در برخی جزییات با هم متفاوت هستند) نشان دهید و از او بخواهید تفاوت آنها را بگوید.

*از دانش آموز بخواهید با استفاده از نقشه ،محلهایی را که از او می پرسید به شما نشان دهد.

*نخ کردن مهره های رنگی بصورت یکی در میان و...

*از دانش آموز بخواهید جملات ناقص را به دلخواه خود کامل کند.مثال: من دیروز............

*بریدن شکلهای مختلف و چسباندن تصاویر توسط دانش آموز.

* چند وسیله کمک آموزشی و... را به کلاس بیاورید و به دانش آموزان نشان دهید سپس از دانش آموزی که بی دقت است بخواهید تا چشمانش راببندد و اشیاء را لمس کند ونام اشیاء را به شما بگوید.

* افزایش دقت و تمرکز با گوش دادن به صداهای مختلف و یادداشت کردن آنها توسط معلم روی تابلو.

*چند تصویر به دانش آموز نشان دهید و سپس آنها را پنهان کنید واز دانش آموز بخواهید به شما بگوید چه دیده است؟

* کلماتی را از متن دروس تهیه کرده و از دانش آموز بخواهید برای آنها تشدید ویا سرکش و...بگذارد.

* متنی را تهیه کنید و نقطه های کلمات آن را بردارید و از دانش آموز بخواهید نقطه ها را بگذارد.این کار را هم روی تخته کلاس می توانید انجام دهید و هم بصورت تایپ می توانید در اختیار دانش آموزان قرار دهید.

* از دانش آموز بخواهید جملات در هم ریخته را مرتب کند.

* از دانش آموز بخواهید کلماتی را که بیان می کنید بعد از شما تکرار کند.مثال: خانه-میز-لباس(مثال عددی: 6-8-9

سپس کلمات را کم کم به 7 کلمه و یا 7 عدد برسانید .(جهت تقویت دقت و حافظه).

* نوشتن صداهای اول و یا آخر کلمات و جمله سازی با آنها.مثال: آب صدای آخر آن (ب) است و دانش آموز میبایستی مثلا بنویسد(بار).وسپس با آن جمله بسازد.

* از دانش آموز بخواهید نام اشیاء داخل کلاس ،نام مدیر و معاون مدرسه،نام چند نفر از دوستان،آدرس و تلفن منزل،شماره تلفن همراه پدر دانش آموز،و...را برای شما بنویسد.

* تصویری را به دانش آموز نشان دهید و سپس آن را پنهان کنید.دانش آموز میبایستی جزییات تصویر را برای شما بگوید

*کلماتی را به دانش آموز دهید و از او بخواهید حد اقل 3 جمله برای آن بنویسد.

* شمارش معکوس توسط دانش آموزان ویا برعکس حرف زدن مثل:این زنگ علوم داریم=داریم علوم زنگ این

* زمانی که تمرکز دارند آنها را تشویق کنید.

* چند جمله روی تابلو بنویسید و یک کلمه اضافه هم در آن بنویسید و از دانش آموزان بخواهید که کلمه اضافی را پیدا کنند مانند:زنگ بعد روز ریاضی داریم.کلمه اضافی (روز) است

* نوع پوشش و لباس دانش آموزان نیز بر ضعف دقت آنان موثر است مثلا پوشیدن لباسهایی که جلوی تحرک دانش آموز را میگیرد و یا لباسی که خیلی تنگ و یا خیلی گشاد است.

منبع :

 www.moshaver122.mihanblog.com

کتاب «کارمايه‌ي معلّمان در گذر ياددهي – يادگيري» - انتشارات مدرسه

* دبیرآموزش وپرورش