پایگاه خبری کازرون نیوز | kazeroonnema.ir
جلال‌الدین محمد بن سعدالدین اسعد دوانی (830-908 ق) حکیم و فیلسوف بزرگ قرن نهم و اوایل قرن دهم هجری است. او از بزرگ‌ترین حکیمان ایران و معروف‌ترین دانشمند قرن نهم هجری به‌شمار می‌رفته و چون آخرین کسی است از بزرگان علمای این کشور که جامع همۀ علوم زمان خود بوده، شهرت و امتیاز خاص دارد (نفیسی، 1363: 1/265). وی در کتب تراجم شیعه و سنی اغلب «علامه» خوانده می‌شود و در برخی از حواشی و متون کتب منطق هم «فاضل» نامیده شده، ولی در تذکره‌ها و بین مردم بیشتر به لقب «جلال‌الدین» اشتهار یافته است (دوانی، 1334: 60).
از جلال‌الدین دوانی آثار متعددی (بیش از هشتاد اثر) در موضوعات
مختلف اخلاق، کلام، سیاست، فلسفه، عرفان، تفسیر، فقه، ادبیات و ... برجای مانده
است (رک: پورجوادی، 1377: 81-130). در میان تمام این آثار، اخلاق جلالی
(لوامع‌الاشراق فی مکارم‌الاخلاق) اهمیت ویژه‌ای دارد. این اثر که تقریر
دیگری از اخلاق ناصری خواجه نصیر طوسی است، مهم‌ترین تألیف دوانی
به‌شمار می‌آید و در سیر اخلاق‌نویسی در تفکر اسلامی جایگاه خاصی دارد.
بسیاری از آثار اخلاقی متأخر از این کتاب تأثیر پذیرفته‌اند؛ اخلاق عالم‌آرا (اخلاق
محسنی) به فارسی تألیف محسن فانی کشمیری (درگذشتۀ 1081 یا 1082 ق)، اخلاق
علایی به ترکی از قنالیزاده علی افندی (متوفی 979 ق) و جامع‌السعادات به
عربی اثر ملا مهدی نراقی (وفات در 1209 ق) از این دست است (پورجوادی، 1377: 96). دوانی
در این اثر در میان نظرات اخلاقی خود، ابیاتی از شعرای معروف فارسی و عربی نقل می‌کند؛
ابیات حافظ شیرازی تعداد قابل توجهی از این اشعار را تشکیل می‌دهند که علاوه بر
رساله‌های مستقل دوانی در شرح اشعار حافظ، می‌توانند به فهم این اشعار کمک کنند. نثر
کتاب به‌خصوص در مقدمه، ادبی و مسجع است.
